De overheid digitaliseert en doet dat aan de hand van de in 2022 gepubliceerde Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren (WWD). Onlangs heeft het kabinet de agenda geactualiseerd en haar doelen bijgesteld. In dit artikel bespreken we aan de hand van de geactualiseerde WWD wat de overheid tot nu toe heeft bereikt en wat we in 2024 aan concrete acties kunnen verwachten. Daarnaast gaan we in op de vraag wat de voortgang van de WWD voor de Nederlandse digitale industrie betekent.
De Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren
In het coalitieakkoord van het inmiddels demissionaire kabinet Rutte-IV verbonden de coalitiepartijen (VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) zich tot het bieden van een veilige, inclusieve en kansrijke digitale samenleving. Het product van deze belofte is de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren (hierna: WWD) waarin het digitaliseringsbeleid stapsgewijs aan de hand van doelstellingen, acties en tijdsplanningen is uitgewerkt. Centraal in de WWD staan de vijf programmalijnen waarlangs de overheid digitaliseert: (1) meedoen, (2) vertrouwen en (3) regie in de digitale samenleving, (4) verbetering van de digitale overheidsdiensten, en (5) het versterken van de digitale infrastructuur in het Caribisch deel van het Koninkrijk. De eerste drie programmalijnen vormen het fundament, de randvoorwaarden om de digitale overheid, samenleving en economie vorm te geven. Op dat fundament kan de overheid dan bouwen aan een digitale overheid die de burger en ondernemer centraal moet stellen (programmalijn 4). En daarbij is besloten dat óók Caribisch Nederland (Bonaire, Saba en Sint Eustatius) digitaal moet aansluiten en is dit voornemen als vijfde programmalijn meegenomen in het hele digitaliseringsproces dat de WWD belichaamt.
Resultaten in 2023 en verwachtingen voor 2024
Intussen zijn we een jaar verder en is er een geactualiseerde versie van de WWD verschenen met daarin de behaalde resultaten en de plannen voor het vervolg van 2024 en verder. Over de resultaten kunnen we kort zijn: het fundament is gelegd, de eerste voorzichtige stappen richting de digitale overheid zijn gezet en ook Caribisch Nederland zal digitale aansluiting vinden.
Om te zorgen dat de Nederlander kan meedoen en vertrouwen heeft in de digitale wereld heeft de overheid de burger handvatten geboden. Om digitale vaardigheden te oefenen kunnen burgers sinds eind 2022 gebruik maken van de Digihandig app. Mocht de burger met vragen blijven zitten, dan kan hij terecht bij een van de 688 Informatiepunten Digitale Overheid. Omdat handvatten alleen niet genoeg zijn om het vertrouwen van burgers in de digitale wereld te winnen, zet de overheid in op het actief verminderen van desinformatie, het versterken van cybersecurity en het anticiperen op nieuwe technologie. Met betrekking tot laatstgenoemde blijkt dat bijna de helft van de Nederlanders nieuwe digitale technologieën zoals AI ongemakkelijk en beangstigend vindt. Kijkend naar de behaalde resultaten tot nu toe zien we dat overheden met deze programmalijn worstelen, genomen acties resulteren in een wirwar aan handvesten, visies en adviescommissies. Onoverzichtelijk en lastig werkbaar, maar met de uitwerking van de Europese AI Act zal dit zich naar alle waarschijnlijkheid verder uitkristalliseren en verhelderen.
Concreter is de geactualiseerde WWD over de voortgang in het bieden van regie aan de burger en ondernemer over zijn eigen gegevens. Sinds dit jaar is hun namelijk de mogelijkheid geboden om via de website GegevensbijBesluiten.overheid.nl op de hoogte te komen van de persoonlijke gegevens die overheden gebruiken bij het nemen van besluiten (denk hierbij aan de aanvraag van de VOG). De website is overzichtelijk en biedt van zo’n honderd besluiten inzicht in de gebruikte gegevens. In samenhang met het in 2022 gelanceerde Algoritmeregister biedt de website een stuk meer transparantie voor wat betreft de besluitvorming van overheden. Voor het komende jaar kunnen we voor de website en het Algoritmeregister verwachten dat deze verder aangevuld zullen worden.
Op bovenstaand fundament wil de overheid digitaliseren en daarbij staat vooral transparantie centraal. De progressie in deze vierde programmalijn is gering, het kan immers pas echt van start gaan nu het fundament er ligt. Voor nu belichten we twee ontwikkelingen uit deze programmalijn. Allereerst werd vorige maand het vernieuwde Dashboard Rijks ICT gelanceerd. Het dashboard moet de toegevoegde waarde van ICT en informatievoorziening in beeld brengen voor wie ook maar geïnteresseerd is. Het vormt een prima tool om te informeren, een goede eerste stap. Misschien wel veel belangrijker is het uitgesproken streven om rijksbreed zoveel mogelijk van de broncode van de overheidssoftware vrij te geven (open source). Dit biedt kansen voor kleinere partijen om mee te concurreren op deze markt en zal de kwaliteit van overheidssoftware hoogstwaarschijnlijk ten goede komen. Tot op heden zijn er nog weinig ontwikkelingen op dit gebied, maar in 2024 moet het startschot worden gegeven door bij ten minste één overheidsinstantie met open source te werken. In 2025 moet het werken met open broncodes rijksbreed zijn uitgerold.
Dan nog Caribisch Nederland, waar tot op heden bijna niemand over een burgerservicenummer (BSN) beschikt. Problematisch voor als je zaken wil doen met de overheid via bijvoorbeeld DigiD. Daarom ligt momenteel een wet ter advies bij de Raad van State die het mogelijk maakt om ook aan deze inwoners van het Rijk een BSN toe te kennen. Hoelang het zal duren voordat de wet daadwerkelijk doorgang vindt moet nog blijken.
De WWD en de Nederlandse digitale industrie
Tot slot resteert nog de vraag wat de voortgang van de WWD voor de Nederlandse digitale industrie betekent. De overheid is op het punt aangekomen waarop het kan bouwen aan de digitale overheid. Voor concrete doelen verwijst de WWD naar de I-strategie 2021-2025. Binnen deze strategie staat onder meer de samenwerking met de markt centraal. De overheid wil leren van publiek-private samenwerking en een innovatiever inkoopbeleid hanteren. Daarbij noemt het de inkoop via Startup in Residence gebruikmakend van Small Business Innovation Research en het aangaan van innovatieve partnerships met het bedrijfsleven. Verder staan voor 2024 de publicatie van de handreiking goed werkgeverschap en van een verbetervoorstel om innovatiever in te kopen op het programma. Deze publicaties zullen hopelijk meer concrete inzichten geven over de samenwerking met de overheid. Voor nu zullen we het moeten doen met de vanuit de overheid georganiseerde CIO-cafés (netwerkbijeenkomsten met sprekers) en Techpedities (werkbezoeken aan toonaangevende techbedrijven) om de (digitale) publiek-private banden aan te halen.
Overheid lijkt op de goede weg te zijn
Overheidsplannen en deadlines zijn niet altijd een gelukkig huwelijk. Neem bijvoorbeeld de renovatie van het Binnenhof, die veel langer gaat duren en veel meer gaat kosten dan oorspronkelijk gepland. Vanuit dat perspectief bezien vallen de tussentijdse resultaten van de WWD niet tegen. Toegegeven, sommige doelen zijn bewust vaag gehouden, maar toch is de WWD vertaald in een behoorlijk aantal concrete acties. Op sommige onderwerpen loopt de overheid zelfs voor op schema, bijvoorbeeld als het gaat om de implementatie van de Digital Services Act (DSA). Daarmee lijkt het kabinet de WWD serieus te nemen en zeker niet als louter theoretische exercitie te zien. De agenda loopt tot 2025. Dat alle doelen dan behaald zijn, is onwaarschijnlijk, maar voorlopig zit er wel schot in de zaak.